Poniżej ciąg dalszy owoców i warzyw pomocnych w dolegliwościach związanych z rakiem (niektóre się powtarzają inne nie, ale warto to przypominać):
Anty rak pisze:str. 174
...
Kurkuma i curry
Kurkuma (żółty proszek będący jednym ze składników żółtego curry)
jest najsilniejszym znanym obecnie naturalnym środkiem przeciwzapalnym.
Wspomaga także stymulację apoptozy komórek rakowych i zapobiega
angiogenezie. W laboratorium wzmacnia skuteczność chemioterapii i ogranicza
wzrost guza.
Uwaga: by zostać przyswojona przez organizm, kurkuma musi być
zmieszana z czarnym pieprzem (nie tylko z papryką). W idealnych
warunkach powinna być także rozpuszczona w oliwie (najlepiej z oliwek,
rzepaku lub siemienia). W dostępnych w sklepach mieszankach curry
kurkuma stanowi tylko 20% zawartości, lepiej więc kupować ją osobno.
Zastosowanie: zmieszać XU łyżeczki proszku kurkumowego z lh
łyżeczki oleju z oliwek i dużą szczyptą czarnego pieprzu. Dodawać do
sałatek, zup i sosów sałatkowych. Kilka kropel nektaru z agawy pomoże
się pozbyć gorzkawego smaku.
str. 175
Imbir
Ta przyprawa również działa jak silny środek przeciwzapalny i antyoksydant
(jest skuteczniejsza od witaminy E). Zwalcza niektóre komórki rakowe,
a ponadto ogranicza powstawanie nowych naczyń krwionośnych. Napar
z imbiru pomaga pozbyć się nudności po chemioterapii i radioterapii57'58.
Zastosowanie: dodać zmielonego imbiru do mieszanki jarzynowej
przygotowywanej w garnku lub na patelni. Można także marynować
owoce w soku z limonki z dodatkiem zmielonego imbiru (odrobina nektaru
z agawy doda marynacie słodyczy).
Jako napój: pokroić kawałek imbiru na plasterki i zamoczyć we
wrzątku na 10 do 15 minut. Można pić na gorąco lub na zimno.
Warzywa krzyżowe
Różne rodzaje kapusty (brukselka, bok choy, kapusta chińska, brokuły,
kalafior etc. ) zawierają sulforafan oraz indolo-3-carbinole, silne związki
o działaniu antyrakowym. Sulforafan i związki 13C mogą odtruwać
niektóre substancje karcenogenne. Nie pozwalają komórkom zarodkowym
nowotworów przekształcać się w złośliwe. Ułatwiają także obumieranie
komórek nowotworowych i blokują angiogenezę5961.
Uwaga: nie należy gotować kapusty i brokułów, gdyż proces ten
niszczy sulforafan i indolo-3-carbinole.
Zastosowanie: dusić krótko pod przykryciem lub smażyć, mieszając
z niewielką ilością oliwy z oliwek.
Czosnek, cebula, por, szalotka i szczypiorek
Czosnek jest jednym z najstarszych ziół leczniczych (recepty na
czosnek można znaleźć na sumeryjskich tabliczkach z trzeciego tysiąclecia
p. n. e. ). Ludwik Pasteur już w 1858 roku odkrył jego właściwości
bakteriobójcze. W czasie pierwszej wojny światowej szeroko stosowano
go w bandażach do zapobiegania infekcjom; rosyjscy żołnierze używali go
jeszcze podczas drugiej wojny światowej. Nie mając antybiotyków, sięgali
po niego w takich ilościach, że czosnek zaczęto nazywać „ruską penicyliną".
str. 176
Związki siarki pochodzące od roślin z rodziny alliaceous osłabiają
karcenogenne działanie nitrozoamin i związków n-nitrozo, powstających
w spalonym na grillu mięsie i podczas spalania tytoniu. Sprzyjają apoptozie
(obumieraniu komórek) raka okrężnicy, piersi, płuc i prostaty, a także
białaczki.
Badania epidemiologiczne wskazują na zmniejszenie raka nerki i prostaty
u tych chorych, którzy spożywają największe ilości czosnku.
Wszystkie jarzyny z tej rodziny pomagają obniżyć poziom cukru we
krwi, a to z kolei prowadzi do zmniejszenia wydzielania insuliny i IGF,
a więc i zmniejszenia wzrostu komórek nowotworowych.
Uwaga: aktywne związki czosnku, wyzwalające się podczas jego
kruszenia, są znacznie łatwiej przyswajalne, gdy rozpuści sieje w niewielkiej
ilości oliwy.
Zastosowanie: posiekany czosnek i cebulę można delikatnie podsmażyć
w odrobinie oliwy, zmieszać z duszonymi lub podsmażonymi warzywami
i połączyć z curry lub kurkumą. Można go także spożywać na surowo
i dodawać do sałatek lub kanapek z chleba pełnoziarnistego z masłem
organicznym (lub z oliwą z oliwek).
Jarzyny i owoce bogate w karotenoidy
Marchew, bataty, jamy, cukinia, dynia, pewne odmiany kabaczka
potimarron (kabaczek Hokkaido), ziemniaki, persymona, morele, buraki
oraz wszystkie owoce i warzywa o jasnym zabarwieniu: pomarańczowym,
czerwonym, żółtym i zielonym - zawierają witaminę A i likopen, który to
związek dowiódł skuteczności w ograniczaniu wzrostu komórek kilku
rodzajów raka, między innymi szczególnie złośliwych, takich jak glejak.
Luteina, likopen, fitoen i canthaxanthine stymulują przyrost komórek
układu immunologicznego i zwiększają ich zdolność do atakowania
komórek rakowych. Czynią komórki NK bardziej agresywnymi w walce
z komórkami nowotworów.
W czasie sześcioletniej obserwacji kobiet chorych na raka piersi
okazało się, że te, które spożywały najwięcej pokarmów bogatych
w karotenoidy, żyły dłużej od tych, które przyjmowały ich mniej62.
str. 177
Ziemniaki j sos ziemniaczany
Udowodniono, że likopen zawarty w ziemniakach przedłużył życie
mężczyzn chorych na raka, którzy przynajmniej dwa razy w tygodniu
spożywali sos ziemniaczany w czasie posiłków63.
Uwaga: aby z ziemniaków wyzwolił się likopen, należy je ugotować.
Oliwa z oliwek poprawia jego przyswajanie.
Zastosowanie: puszkowany sos ziemniaczany z oliwą z oliwek, bez
cukru. W domu można ugotować ziemniaki na wolnym ogniu, z niewielką
ilością oliwy z oliwek. Dodać cebuli, czosnku, toru lub jaj omega-3,
a także kminu, kurkumy, pieprzu etc.
Soja
Izoflawony sojowe (genisteina, daidzeina i glyciteina) blokują stymulację
komórek nowotworowych przez hormony płciowe takie jak estrogeny
i testosteron. Przeciwdziałają również angiogenezie. Liczba zachorowań
na raka piersi wśród Azjatek spożywających soję od wieku dojrzewania
jest znacznie mniejsza niż u pozostałych. Kiedy zapadają na tę chorobę,
występujące u nich guzy są o wiele mniej złośliwe, a odsetek tych, które
przeżywają - znacznie wyższy.
Uwaga: suplementy żywnościowe zawierające izoflawony (w postaci
tabletek) wiązano z pogorszeniem stanu kobiet chorych na pewne rodzaje
raka piersi. Nie dotyczy to jednak soi przyjmowanej w formie pokarmu.
Uwaga: w wielu częściach świata soja uprawiana jest w postaci
genetycznie zmodyfikowanej (GMO). Wpływ roślin zmodyfikowanych
genetycznie na wzrost raka jest jeszcze nieznany, wobec czego bezpieczniej
jest spożywać soję organiczną.
Zastosowanie: na śniadanie, zamiast zwyczajnych produktów mlecznych,
spożywać mleko lub jogurty sojowe. Ziarna soi i mung można
gotować tak samo jak fasolę szparagową lub spożywać w postaci kiełków.
Spożywać również tofu, tempeh i miso. To fu można jeść na surowo lub
gotowane; przyjmuje ono wówczas smak innych składników: cebuli,
czosnku, curry etc, oraz sosów, z którymi jest przyrządzane. Można je
także łatwo dodawać do zup. Jest doskonałym źródłem kompletnych
białek, którymi można zastąpić mięso.
str. 178
Wzajemne oddziaływanie soi i taxolu
Wydaje się, że genisteina zawarta w soi może wchodzić w reakcję
z taxolem. W oczekiwaniu na potwierdzenie tego faktu w badaniach na
ludziach lepiej jest nie spożywać pokarmów opartych na soi w czasie
chemioterapii z zastosowaniem taxolu. (Należy je odstawić na kilka dni
przed rozpoczęciem terapii i wrócić do nich kilka dni po jej zakończeniu).
Grzyby
Shiitake, maitake, enoki, Rimini, portabello, boczniak ostrygowaty,
thistle oyster, trametes (coriolus) versicolor - wszystkie te grzyby zawierają
polisacharydy i lentinian, które stymulują reprodukcję i aktywność komórek
układu odpornościowego. W Japonii często stosuje się je jako uzupełnienie
chemioterapii w celu wzmocnienia układu immunologicznego (prawdopodobnie
najsilniej działają maitake i coriolus versicolor).
Zastosowanie: do zup, rosołu z kurczaka i warzywnego, pieczone na
ruszcie albo smażone z warzywami.
Zioła i przyprawy
Zioła stołowe takie jak rozmaryn, tymianek, oregano, bazylia i mięta są
bardzo bogate w olejki z rodziny terpenowych, którym zawdzięczają swój
zapach.
Sprzyjają apoptozie komórek rakowych i ograniczają ich rozszerzanie,
blokując działanie enzymów, których potrzebują one do zaatakowania
sąsiednich tkanek. Karnozol znajdujący się w rozmarynie jest silnym
antyoksydantem i środkiem przeciwzapalnym, udowodniono jego zdolność
do wzmacniania skutków niektórych chemioterapii.
Pietruszka i seler zawierają również apigeninę - silny środek przeciwzapalny
sprzyjający apoptozie i blokujący angiogenezę za pomocą tego
samego mechanizmu, który wykorzystuje Gleevec.
str. 179
Wodorosty morskie
Kilka odmian morskich wodorostów, spożywanych powszechnie w Azji,
zawiera związki spowalniające wzrost nowotworów, zwłaszcza raka piersi,
prostaty, skóry i okrężnicy. Brązowe wodorosty morskie wydłużają cykl
menstruacyjny dzięki przeciwdziałaniu estrogenowi. Fucoidan, występujący
w wodorostach kombu i wakame, stymuluje apoptozę komórek rakowych
i działanie komórek układu odpornościowego, między innymi NK, czyli
tych, które są bezpośrednio odpowiedzialne za zabijanie złośliwych
komórek64'65. Fucoxanthin jest składnikiem niektórych odmian wodorostów,
nadającym im brązową barwę. Jest to karotenoid z tej samej rodziny co
likopen w ziemniakach. Jeszcze skuteczniej od swego kuzyna powstrzymuje
wzrost komórek nowotworowych w raku prostaty.
Główne wodorosty jadalne to nori, kombu, wakame, arame i dulse.
Nori jest jednym z niesłychanie rzadkich gatunków roślin zawierających
długołańcuchowe kwasy tłuszczowe omega-3, najskuteczniej zwalczające
stany zapalne i niezbędne do prawidłowego funkcjonowania neuronów.
Na co dzień: wodorosty można dodawać do zup i sałatek, a także do
fasolki i soczewicy (podobno kombu skraca czas gotowania roślin
strączkowych i czyni je łatwiej przyswajalnymi).
Kwasy tłuszczowe omega-3
Długołańcuchowe kwasy tłuszczowe omega-3 występują w mięsie
tłustych ryb (lub w wysokiej jakości suplementach diety zawierających
oczyszczony rybi tran). W kulturach komórkowych ograniczają one
rozprzestrzenianie wielu rodzajów raka (płuc, piersi, okrężnicy, prostaty,
nerki etc). Ich działanie zmniejsza również zasięg przerzutów. Kilka badań
przeprowadzonych na ludziach wykazało, że zagrożenie rakiem jest znacznie
mniejsze u tych, którzy jedzą ryby co najmniej dwa razy w tygodniu63, 66^72 *.
* W dwóch ważnych artykułach opublikowanych w 2006 roku zakwestionowano
znaczne zmniejszenie zagrożenia rakiem, związane ze spożyciem ryb7374. Jednak tezy
zawarte w tych artykułach zostały podważone, między innymi dlatego, że autorzy nie
uwzględnili najnowszych szeroko zakrojonych badań takich jak to, które przeprowadził
europejski EPIC na czterystu siedemdziesięciu pięciu tysiącach uczestników. W dużej
mierze potwierdziły one ochronne działanie spożycia ryb7.
str. 180
Uwaga: im większa ryba (na przykład tuńczyk, ale jeszcze bardziej
dotyczy to rekinka i miecznika), tym zajmuje wyższe miejsce w łańcuchu
pokarmowym i jest bardziej zanieczyszczona rtęcią, PCB i dioksynami,
które gromadzą się na dnie oceanu. Najlepszymi źródłami tłustego rybiego
mięsa są sardele, małe makrele i sardynki (także w puszce, pod warunkiem
że są zakonserwowane w oliwie z oliwek, a nie w oleju słonecznikowym,
w którym jest zbyt dużo omega-6). Łosoś jest także dobrym źródłem
kwasów omega-3, a stopień jego zanieczyszczenia nie przekracza dopuszczalnej
normy. Ryby mrożone stopniowo tracą zawartość omega-3.
Siemię jest bogate w krótkołańcuchowe kwasy omega-3 oraz w liniany.
Te fitoestrogeny zmniejszają szkodliwe skutki działania hormonów sprzyjających
wzrostowi nowotworów. W eksperymencie przeprowadzonym
niedawno na Uniwersytecie Duke dzienna dawka 30 gramów mielonego
siemienia lnianego zmniejszyła wzrost istniejących nowotworów prostaty
od 30 do 40%.
Zastosowanie: zmielić siemię w młynku ręcznym i zmieszać z mlekiem
organicznym lub sojowym (albo z organicznym lub sojowym jogurtem).
Mielone siemię można dodawać do płatków śniadaniowych lub do sałatki
owocowej, by nadać jej orzechowy aromat. Można je również zastąpić
olejkiem z siemienia, który jest łatwiejszy w użyciu (choć nie zawiera
takiej ilości linianów). Olej należy jednak trzymać w lodówce w pojemniku
światłoodpornym, by uniknąć utlenienia i nieświeżego zapachu. Nie
powinno się przechowywać go dłużej niż trzy miesiące.
Pokarmy bogate w selen
Selen jest oligoelementem występującym w glebie. Warzywa i zboża
uprawiane organicznie także zawierają znaczne ilości selenu. (Intensywne
uprawy uszczuplają zawartość selenu w glebie, pierwiastek ten stał się
więc rzadkością w uprawianych w Europie warzywach i zbożach75).
Występuje również w mięsie ryb, skorupiaków, podrobach i odpadkach
poubojowych. Selen stymuluje komórki układu odpornościowego, a zwłaszcza
komórki NK zabijające złośliwych intruzów (w jednym z badań
zanotowano wzrost ich aktywności o 80%76). Pierwiastek ten potęguje
także działanie mechanizmów przeciwdziałających utlenianiu w organizmie.
str. 181
Witamina D
Komórki skóry wytwarzają witaminę D, kiedy skóra wystawiona jest
na działanie słońca. Skóra ludzi żyjących daleko od równika wytwarza
mniej witaminy D i czasem może u nich występować jej niedobór. Dlatego
dzieciom w krajach północnych długo zalecano zjadanie łyżki tranu
z wątroby dorsza, by zapobiegać krzywicy. Niedawno wykazano, że
znaczna ilość witaminy D dostarczana do organizmu poważnie ogranicza
zagrożenie kilkoma różnymi odmianami raka (o ponad 75% przy dziennym
spożyciu tysiąca jednostek 25 hydroxyvitam D - według badania przeprowadzonego
na Uniwersytecie Creighton, którego wyniki opublikowano
w 2007 r. 7 7).
Obecnie kanadyjskie Stowarzyszenie Leczenia Raka zaleca wszystkim
obywatelom przyjmowanie tysiąca jednostek witaminy D w miesiącach
jesiennych i zimowych (ze względu na niskie nasłonecznienie obszaru
kraju), a przez cały rok ludziom po sześćdziesiątym piątym roku życia lub
tym, którzy z powodu trybu życia lub ze względów religijnych mało
przebywają na słońcu78. Dwadzieścia minut przebywania na słońcu
w południe zapewnia organizmowi od 8000 do 10 000 jednostek (trzeba
jednak uważać, by nie przesadzić, gdyż zwiększa to zagrożenie rakiem
skóry).
Pokarmy zawierające najwięcej witaminy D to: olej z wątroby dorsza
(1460 j. w łyżce stołowej), łosoś (360 j. w 100 g), makrela (345 j. w 100 g),
sardynki (270 j. w 100 g) i węgorz (200 j. w 100 g). Mleko wzbogacone
witaminą D zawiera tylko 98 j. na szklankę, jajko 25 j . , a wątroba cielęca
20 j . na 100 g.
Probiotyki
W jelitach znajdują się zwykle przyjazne flory bakteryjne, pomagające
w trawieniu i pobudzające je do właściwego ruchu. Odgrywają one także
Ważną rolę stabilizującą w układzie odpornościowym. Jednymi z najpospolitszych
bakterii tego rodzaju są lactobacillus acidophilus i lactobacillus
bifidus.
Udowodniono, że bakterie probiotyczne powstrzymują wzrost komórek
raka okrężnicy. Ich działanie, przyśpieszające ruch jelit, zmniejsza
str. 182
także zagrożenie nowotworem okrężnicy, ograniczając czas kontaktu
ścianek wnętrzności z karcenogennymi substancjami znajdującymi się
w pokarmach. Tak więc probiotyki odgrywają ważną rolę w detoksykacji
organizmu79.
Organiczne jogurty i kefiry są dobrymi źródłami probiotyków. Jogurty
sojowe są zwykle wzbogacone szczepami bakterii probiotycznych. Te
cenne bakterie występują również w kapuście kiszonej i w kimchee.
Niektóre rodzaje pokarmów są probiotykami, gdyż zawierają polimery
fruktozy, stymulujące wzrost ilości bakterii probiotycznych. Zaliczają się
do nich czosnek, cebula, pomidory, szparagi, banany i pszenica.
Różnego rodzaju jagody
Truskawki, maliny, jagody, jeżyny i żurawina zawierają kwas elagowy
oraz dużą ilość polifenoli. Stymulują one mechanizmy eliminacji substancji
karcenogennych i powstrzymują angiogenezę. Anthocyanidiny i proanthocyanidiny
sprzyjają także apoptozie komórek rakowych.
Zastosowanie: na śniadanie można spożywać mleko sojowe i płatki
pełnoziaraiste z dodatkiem owoców. W odróżnieniu od standardowych
płatków takich jak płatki kukurydziane, nie podnoszą one poziomu
cukru, insuliny i IGF we krwi. (Najlepsze płatki to muesli oraz kombinacje
płatków owsianych, otrębów, siemienia lnianego, ryżu, jęczmienia, orkiszu
etc).
Jagody nadają świeży słodki smak sałatkom owocowym i przekąskom
między posiłkami, nie wywołując skoków indeksu glikemicznego we
krwi. Zamrażanie nie niszczy związków antyrakowych zawartych w tych
owocach, zimą można zatem spożywać mrożone zamiast świeżych.
Owoce cytrusowe
Pomarańcze, mandarynki, cytryny i grejpfruty zawierają flawonoidy
o działaniu przeciwzapalnym.
Stymulują również wątrobę do usuwania z organizmu karcenogenów.
Wykazano nawet, że flawonoidy zawarte w skórce mandarynek "
tangeritin i nobiletin - przenikają do komórek nowotworu mózgu,
str. 183
wywołując ich apoptozę i ograniczając zdolność atakowania sąsiadujących
tkanek. (Jeśli zamierzamy wykorzystać skórki mandarynek, należy kupować
owoce organiczne)80'81.
Stosowanie: zmieloną skórką cytrusów można posypywać sałatki i płatki
śniadaniowe. Skórki można także moczyć w herbacie i gorącej wodzie.
Sok z granatu
Sok z granatu przez tysiące lat wykorzystywany był w perskiej
medycynie. Potwierdzono jego właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne,
a także zdolność do znacznego ograniczania rozwoju raka
prostaty (między innymi), nawet jego najbardziej złośliwych odmian.
U ludzi codzienne spożywanie soku z granatu spowalnia istniejącego już
raka prostaty o 67%82.
Stosowanie: jedna szklanka (225 ml) dziennie soku z granatu do
śniadania.
Czerwone wino
Czerwone wino zawiera wiele polifenoli, w tym słynny resweratrol.
Polifenole wydzielają się w czasie fermentacji, dlatego ich koncentracja
w winie jest znacznie większa niż w soku winogronowym. A ponieważ
pochodzą ze skórek i nasion winogron, w białym winie nie ma ich wiele.
Metody przechowywania wina chronią je przed działaniem tlenu, dzięki
czemu resweratrol nie jest narażony na gwałtowne utlenianie, jak sok
winogronowy i rodzynki, które tracą większość polifenoli.
Resweratrol działa na geny zwane sirtuinami, o których wiadomo, że
chronią zdrowe komórki przed starzeniem. Może także spowalniać raka
we wszystkich trzech fazach rozwoju, blokując działanie NF-KappaB83, 84.
Stosowanie: wyniki te osiągnięto przy koncentracjach zbliżonych do
te, która występuje po wypiciu jednego kieliszka czerwonego wina
dziennie (więcej nie jest zalecane, gdyż może prowadzić do rozwoju raka).
Szczególnie dużą zawartość resweratrolu ma wino Pinot Noir tłoczone
w Burgundii, gdzie panuje wilgotny klimat.
str. 184
Gorzka czekolada
Gorzka (ciemna) czekolada (ponad 70% kakao) zawiera wiele antyoksydantów,
proanthocyanidów i polifenoli (tabliczka czekolady ma ich dwa
razy więcej niż lampka czerwonego wina i prawie tyle samo co filiżanka
prawidłowo zaparzonej zielonej herbaty). Związki te spowalniają wzrost
komórek rakowych i ograniczają angiogenezę.
Spożycie 20 gramów dziennie (jedna piąta tabliczki) oznacza przyjęcie
dopuszczalnej ilości kalorii. Często zapewnia więcej przyjemności niż
zjedzenia cukierka czy deseru, a skuteczniej łagodzi apetyt. Indeks
glikemiczny gorzkiej czekolady (zdolność do podnoszenia poziomu cukru
we krwi i wywoływania szkodliwych skoków insuliny i IGF) jest
umiarkowany, znacznie mniejszy niż w przypadku białego chleba.
Uwaga: mieszanie produktów mlecznych z czekoladą niweczy dobroczynne
działanie molekuł kakao. Należy unikać czekolady mlecznej.
Zastosowanie: kilka kawałków ciemnej czekolady zamiast deseru na
koniec posiłku (z zieloną herbatą). Można także rozpuścić gorzką czekoladę,
a później polać nią gruszki lub inne owoce. Wyśmienicie smakuje również
z mielonym imbirem lub mieloną skórką mandarynki.