Kwiat rumianku – Flos Matricariae = Chamomillae
Kwiat rumianku – Flos Matricariae = Chamomillae (ang. Chamomile; niem. Kamille; franc. Camomille allemande, Matricaire; ital. Camomilla) zbierane z rumianku pospolitego – Matricaria chamomilla L., z rodziny złożonych Compositae = Asteraceae. Zgodnie z Pharmacopoea Helvetica VI kwiat rumianku powinien zawierać nie mniej niż 0,5% olejku eterycznego.
Popiołu nie więcej niż 15%. Dawki jednorazowe do naparów: 2 g. Wg Farmakopei Polskiej VI kwiat rumianku (koszyczek – Anthodium) powinien zawierać nie mniej niż 0,4% olejku eterycznego. Strata masy po suszeniu nie większa niż 12%.
Popiołu nie więcej niż 12%. Koszyczków bez kwiatów nie więcej niż 10%; koszyczków o niewłaściwym zabarwieniu nie więcej niż 5%. Zanieczyszczeń mineralnych nie więcej niż 0,5%. Działanie oficjalne wg FP VI: przeciwskurczowe, łagodnie przeciwzapalne, zewnętrznie – ułatwiające gojenie. Dawki doustne zwykle stosowane w naparach: jednorazowe 3 g, dobowe 9 g. Zewnętrznie napary 3-10%.
Składnikami czynnymi rumianku pospolitego są: olejek eteryczny (0,24-1,9%), flawonoidy (m.in. apigenina, rutyna, apiina, apigetryna = apigeniny-7-D-glukozyd, luteolina, apigeniny—7-acetyloglukozyd, apiina = apigenino-7-apiozyloglukozyd, rutyna, kwercymerytryna = kwercetyny-7-D-glukozyd), kumaryny (7-hydroksykumaryna = umbeliferon, herniaryna); proazuleny (matrycyna, matricarin), cholina, kwasy fenolowe (np. kwas salicylowy). Olejek zawiera bisabolol (do 50%) i chamazulen (do 15%), farnezen – farnesene. Prawdziwy i pełnowartościowy olejek rumiankowy jest zielonkawo-niebieski lub niebieski. W handlu są dostępne tanie olejki rumiankowe pozbawione azulenów (bezbarwne lub żółtawe, czasem zielonkawe).
Bisabolol z olejku rumiankowego jest cennym składnikiem wielu kosmetyków; nadaje im właściwości przeciwzapalne i przeciwświądowe oraz odkażające. W użyciu jest także bisabolol syntetyczny, znacznie tańszy od tego naturalnego.
Niektóre osoby wykazują uczulenie na olejki rumiankowe i tym samym są uczulone na preparaty z rumianku (zaczerwienienie, pokrzywka, świąd, pieczenie, krostki).
W nomenklaturze angielskiej: German chamomile pochodzi z gatunku Matricaria chamomilla L. – rumianek pospolity, natomiast Roman chamomile pochodzi z gatunku Anthemis nibilis L. – rumian szlachetny = rumianek rzymski.
Rumian szlachetny, czyli rzymski daje olejek eteryczny barwy purpurowej, żółtawej, rzadziej niebieskiej – Oleum Chamomillae romanae = Oleum Anthemidis. Koszyczek rumianu szlachetnego zawiera do 2,4% olejku lotnego, bogatego tiglic acids = kwas tyglinowy i jego estry (butylowe, izomaylowe), estry kwasu izomasłowego, metakrylowego i angelikowego (andżelikowego) = angelic acid, pinen, farnezol = farnesol, chamazulen, nerolidol, l-trans-pinokarweol, l-trans-pinokarwon, 1,8-cineol (cyneol). Olejek rumianku rzymskiego zawiera mniej azulenów niż olejek rumianku pospolitego.
Odmiany o pełnych kwiatach i olejek z zielonych częsci rośliny zawierają znikome ilości azulenów (wtedy brak barwy niebieskiej olejku).
Surowiec posiada też gorzkie laktony seskwiterpenowe (hamujące podziały komórek) – garmakranolidy, flawonoidy, kumaryny, kwas kawowy, trójterpeny, poliacetyleny, cholinę, fitosterole (sitosterol). Napar z rumianku (płukanki) rzymskiego nadaje złocisty kolor włosom jasnym i zapobiega ich wysychaniu. Przemywanie skóry naparem z rumianku rzymskiego działa antyseptyczne i łagodząco na podrażnienia. Nadaje się również do okładów na oczy zmęczone i zapalnie zmienione.
Surowce z obu gatunków mają podobne właściwości lecznicze, przy czym rumianek pospolity działa silniej przeciwzapalnie i przeciwhistaminowo niż rumianek rzymski.
Przetwory z rumianku rzymskiego pobudzają mocniej wydzielanie soku żołądkowego, jelitowego i żółci niż preparaty z rumianku pospolitego. Rumianek pospolity wydaje się działać silniej rozkurczowo i uspokajająco niż rumianek rzymski. Oba wpływają też moczopędnie i lekko napotnie. Laktony seskwiterpenowe rumianku rzymskiego hamują rozrost komórek rakowych (antitumor) in vitro.
Olejki rumiankowe, ekstrakty z rumianku są składnikiem wielu nalewek i likierów ziołowych. Ekstrakty rumiankowe są składnikiem sporej ilości kosmetyków do pielęgnowania skóry trądzikowej, uczuleniowej, podrażnionej i cery zmęczonej.
Generalnie rumianek jest bardzo popularnym środkiem ziołowym o działaniu uspokajającym, przeciwzapalnym, przeciwalergicznym (przeciwhistaminowym, antyanafilaktycznym) i rozkurczowym. Stosowany doustnie i zewnętrznie, do płukanek, okładów, irygacji, lewatyw. W aptekach i sklepach zielarskich są dostępne płynne wyciągi z rumianku (Azulan, Azucalen – dodatkowo nagietek), maście i kremy rumiankowe. W drogeriach szwajcarskich dostępne są: nalewka i wyciąg gęsty z rumianku, ponadto maść rumiankowa, żel rumiankowy oraz rozmaite krople złożone z wyciągiem rumiankowym. Napar z rumianku leczy zaburzenia trawienne, stany zapalne przewodu pokarmowego, łagodzi objawy nerwicy żołądka i jelit. Zapobiega chorobie lokomocyjnej. Podany dzieciom ułatwia zasypianie. Dla dzieci można sporządzać także napar rumiankowy na mleku z dodatkiem miodu.
Prawdziwy (błękitny) olejek eteryczny rumiankowy widziałem w Szwajcarii, Bułgarii, Francji, Hiszpanii, Włoszech, Belgii, Holandii, ale ma niezmiernie wysoką cenę. Pod wpływem światła i tlenu brunatnieje lub zielenieje.Azuleny nabierają barwę szafirową lub niebieską pod wpływem wysokiej temperatury, podczas destylacji i powstają z bezbarwnych proazulenów. Zastosowany na skórę (po rozcieńczeniu podłożem maściowym lub olejem roślinnym) działa antyseptycznie (hamuje rozwój Candida albicans i Staphylococcus aureus), przeciwobrzękowo i przeciwzapalnie. Doskonale łagodzi objawy wyprysków, trądziku i łuszczycy. Wymieszany ze spirytusem i wcierany we włosy hamuje odczyny autoimmunologiczne w obrębie cebulek, powstrzymując wypadanie włosów. Olejek rumiankowy podany doustnie działa uspokajająco i przeciwlękowo (3-4 krople 1-3 razy dziennie). Zastosowany na skórę chroni przed promieniami UV.
Mocną nalewkę z kwiatu lub całego ziela rumianku – Tinctura Chamomillae 1:1 można zażywać doustnie w dawce 2 ml 2-3 razy dziennie. Do użytku zewnętrznego nalewkę i wyciąg gęsty należy rozcieńczyć wodą mineralną lub przegotowaną. Polecam także wyciągi alkoholowe ze świeżych surowców, uprzednio rozdrobnionych.
Napar – Infusum Chamomillae sporządzony z 1 łyżki surowca na 1 szklankę wrzącej wody przyjmować doustnie w ciągu dnia w trzech porcjach. Dobre sa także lekkie napary ze świeżych lub suchych kwiatów rumianku pite szklankami w ciągu dnia. Przy nieżycie przewodu pokarmowego zalecany jest napar (a nie nalewka), w małych dawkach, ale często, np. 50-100 ml co 2 godziny.
Rumianek pospolity - Matricaria chamomilla (Compositae).
Opis.
Rumianek pospolity (lekarski) - roślina wieloletnia (w ostre zimy wymarza) dorastająca do 40 cm wys.; łodyga naga, gałęzista, mocna; liście 2-krotnie pierzastosieczne, o odcinkach nitkowatych, równowąskich; koszyczki kwiatowe zebrane w wiechowate kwiatostany; kwiaty nlbyjęzyczkowe, rurkowe; dno kwiatowe wypukłe, wewnątrz puste; kwiaty brzeżne - białe, środkowe - żółte; owoc - niełupka. Kwitnie od maja do sierpnia. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie na łąkach, na polach, na ugorach, na polnych drogach, na wzgórzach, przy budowach i długoletnich wykopach; lubi gleby gliniaste, wilgotne, azotowe, lekko lub bardzo kwaśne, unika gleb wapiennych.
Rumianek pospolity zastąpić można rumiankiem bezpromieniowym - Matricaria discoidea, rosnącym w całej Polsce i bardzo podobnym do niego. Podobne działanie lecznicze wykazuje także rumian szlachetny czyli rzymski - Anthemis nobilis - łodyga płożąca się po ziemi, owłosiona; dolne odcinki pędów mocno ulistnione, górne zaś bezlistne lub z rzadka ulistnione; dno kwiatowe pełne, .płaskie; kwiaty środkowe - żółte (rurkowe), zewnętrzne natomiast - białe, kwiaty są gęsto wypełnione płatkami, są pełne. Dla celów leczniczych i farmaceutycznych uprawiane.
Uwaga! Zauważyłem, że gro zbieraczy ziół myli rumianek z pospolitą rośliną o nazwie Leucanthemum vulgare, czyli złocień właściwy - bylina dorastająca do 60 cm wys.; łodyga sztywna, pojedyncza, w górze bezlistna i ewentualnie owłosiona; liście dolne - ogonkowe, podłużnie jajowate, brzegiem tępo karbowano-piłkowane; liście górne - siedzące, mniejsze od dolnych; koszyczki kwiatowe złożone z białych płatków l żółtego środka (rurki), duże, 3-5 cm szer., przywabiające muchy i chrząszcze, które je zapylają; rośnie na łąkach, pastwiskach, przy rzekach, na ugorach, na polanach; często uprawiany w ogródkach jako rośliny ozdobne. Złocień właściwy ma zupełnie inny skład chemiczny i całkowicie odmienne działanie lecznicze w porównaniu z rumiankami.
Surowiec.
Surowcem farmakopealnym jest kwiat (koszyczek) - Anthodium Chamomillae (USL,FP I,II,III,IV et V) oraz całe ziele - Herba Matricariae chamomillae, które zbiera się w okresie kwitnienia i suszy w temp. do 40 C, potem mieli i przesypuje do szczelnego opakowania. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić nie tylko kwiat rumianku (opak. 10, 20 i 50 g), ale również wyciąg alkoholowy z rumianku znany pod nazwą Azulan (30 i 100 g), który jest bardzo wygodny w użyciu. Niekiedy sprzedaje się też Anthodium Anthemidis czyli koszyczek rumianu rzymskiego.
Skład chemiczny.
Surowce zawierają olejek eteryczny - do 1,5% (składniki: alfa-bisabolol, chamazulen, farnezen, en-in-dicykloeter, myrcen, kadynen), flawonoidy lipofilne (apigeninę, luteolinę, kwercetynę, patuletynę, izoramnetynę. chryzosplenetynę i chryzoeriol), kumarynowce (herniarynę, umbeliferon), poliacetylenowce (endoeteropoliiny), cholinę 0,3-0,6%, śluzy - do 17%(kw. galakturonowy - do 45%, ksyloza, galaktoza itd.); triakontan, fitosterole, kw. salicylowy, kw. nikotynowy, kw. walerianowy, kw. tyglinowy i in.
Działanie.
Wyciągi z rumianków działają przeciwzapalnie, odkażająco, lekko żółciopędnie, lekko nasennie, dość silnie uspokajająco, słabo moczopędnie, rozkurczowo, przeciwwzdęciowo, lekko napotnie, silnie przeciwalergicznie poprzez hamowanie uwalniania histaminy (ziołowy lek przeciwhistaminowy); wzmagają wydzielanie śliny, soków trawiennych, polepszają trawienie; hamują uwalnianie bradykininy (polipeptyd z grupy kinin, złożony z 9 aminokwasów, powstający z białka osocza pod wpływem aktywnej trypsyny; zmniejsza napięcie mięśni gładkich, zmniejsza ciśnienie krwi i zwalnia pracę serca) i serotoniny (produkt hydroksylacji i dekarboksylacji tryptofanu, neuroprzekaźnik w neuronach mózgowych; wywołuje skurcz mięśni gładkich, zwiększa ciśnienie krwi poprzez zwężanie naczyń krwionośnych), polepszają samopoczucie, regulują wypróźnienia.
Wskazania:
zdenerwowanie,
bezsenność,
niepokój,
osłabienie,
zmęczenie, stres (+ inne zioła), zaburzenia trawienia,
biegunka, bóle brzucha, stany zapalne i zakażeniowe przewodu pokarmowego
(przełyku, żołądka, jelit), układu moczowo-płciowego, nerek, dróg moczowych, cewki moczowej),
sprue, upławy, zapalenie przydatków,
świąd l zapalenie pochwy oraz warg sromowych, zapalenie jąder,
hemoroidy, choroba wrzodowa,
choroby alergiczne, schorzenia skórne,
stany zapalne jamy ustnej i gardła, zapalenie i zakażenia spojówek oraz gałki ocznej,
przemęczenie i opuchnięcie oczu,
zapalenie gruczołów łzowych, stany zapalne uszu (przepłukiwanie naparem),
choroby włosów,
pękanie i zapalenie brodawek piersiowych,
zapalenie piersi (patrz olcha), zapalenie odbytu.
Napar:
2 łyżki kwiatów lub ziela zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 200 ml; niemowlęta - ok. 30-50 ml naparu 2-3 razy dz.
Nalewka rumiankowa - Tinctura Matricariae:
pół szkl. suchych kwiatów lub suchego ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki w 50 ml wody lub stosować zewnętrznie do przemywania i okładów. Do płukania: 1 łyżka nalewki na 100-150 ml wody przegotowanej.
Intrakt rumiankowy - Intractum Matricariae:
pół szkl. świeżych kwiatów lub ziela zalać 400 ml alkoholu 40-70% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki (w ostrych stanach - 3 łyżeczki nalewki w 100 ml wody przeg.). Do płukania: 1 łyżka płynu na 200 ml wody.
Ekstrakt rumiankowy - Extractum Matricariae:
pół szkl. świeżego lub suchego ziela (albo samych kwiatów) rumianku zalać 150 ml alkoholu 40-70% lub gliceryny o temp. 50 stopni C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki w 50 ml wody przeg. lub stosować do pędzlowania schorzałych miejsc (pryszczy, ropni, ran, opryszczek, wyprysków, liszajów, oparzeń, odparzeń, owrzodzeń, odmrożeń, otarć naskórka i in.) na skórze i błonie śluzowej (jamy ustnej, pochwy). Do płukania: 1 łyżka płynu na 200-250 ml wody przegotowanej.
Azulan zażywa się 2-3-4 razy dz. po pół łyżeczki w 50 ml wody lub stosuje do przemywania, pędzlowania (w stanie nierozcieńczonym) i płukania (1 łyżeczka płynu na 100 ml wody przeg.).
Ocet rumiankowy - Acetum Matricariae:
pół szkl. suchych lub świeżych kwiatów (albo całego ziela) zalać 200 ml octu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do: przemywania i pędzlowania schorzałych miejsc na skórze i błonie śluzowej w stanie nierozcieńczonym; do płukania - 1 łyżka octu na 200 ml wody przeg. - jamy ustnej, gardła, pochwy, włosów; do okładów na opuchnięte miejsca, rany, oparzenia, stłuczenia l owrzodzenia oraz ropnie w stanie nierozcienczonym lub rozcieńczonym naparem z arniki i(lub) nagietka (100 ml octu na 100 ml naparu ziołowego).
Napar i odwar rumiankowy stosować do lewatyw w ilości 100-200 ml i o temp. 37° C przy stanach zapalnych odbytu, jelita grubego i bańki odbytowej oraz przy świądzie, owrzodzeniach, bolesnym parciu na kał, niestrawności, biegunce i hemoroidach.
W chorobach narządów płciowych rumianek stosować zewnętrznie i wewnętrznie, i ewentualnie z innymi ziołami.
Olej rumiankowy - Oleum Matricariae:
pół szkl. świeżych lub suchych kwiatów rumiankowych, albo też samego ziela zalać 200 ml oleju sojowego, słonecznikowego lub kukurydzianego, albo też oliwy o temp. 60o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce lub 1-2 razy dz. po 2 łyżki (stany zapalne przewodu pokarmowego, zaparcia, zaburzenia trawienia, hemoroidy, wyczerpanie nerwowe).
Stosować do: lewatyw (100-200 ml oleju rumiankowego o temp. 38 C w przypadku zaparć, świądu, hemoroidów, niestrawności itd.); przemywania skóry wrażliwej, suchej, skłonnej do uczuleń, nie znoszącej mydła, z wągrami, ze stanami zapalnymi, z plamami, przy odparzeniach, owrzodzeniach; do leczenia ran, nadżerek, oparzeń, otarć naskórka; maseczek kosmetycznych - olejowych: płachty gazy zmoczyć w oleju rumiankowym i nałożyć na skórę odtłuszczoną, trzymać 45 min. zdjąć i zastosować masażo-wcieranie oleju pozostałego na skórze, po czym zetrzeć jego nadmiar (stosować profilaktycznie i w celach leczniczych; wywiera działanie przeciwzapalne, odkażające, pojędrniające, natłuszczające, wybielające, oczyszczające i odżywcze w stosunku do skóry);
do kąpieli olejowych na włosy suche, łamliwe, rozdwajające się, wypadające, zniszczone zabiegami fryzjerskimi, pozbawione połysku i puszystości: w umyte włosy wetrzeć obficie olej rumiankowy, nakryć je folią na 3-4 godziny, po czym zmyć olej najpierw białkiem jaja kurzego, a potem szamponem (zabiegi powtarzać aż do skutku; leczą także łupież suchy i suche zapalenie skóry owłosionej); do okładów na schorzałe miejsca, np. suche, zniszczone, łuszczące się wargi, ropnie.
Olej rumiankowy może z nadwyżka zastąpić mleczka, śmietanki i kremy kosmetyczne.
Rp. Maść rumiankowa - Unguentum Matricariae.
Składniki:
- 2 łyżki wyciągu glicerynowego lub olejowego z rumianku, albo też 1 łyżka Azulanu wymieszana z 1 łyżką gliceryny;
- 2 opakowania 30 g Linomagu - kremu lub maści, albo też 60 g maści z wit. A, lanoliny, euceryny czy maści Alantan.
Sposób przyrządzenia: do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej włożyć podłoże maściowe (np. Linomag) i gdy ulegnie ono rozpuszczeniu wlać do moździerza ekstrakt rumiankowy (glicerynowy, olejowy alkoholowy); składniki uciera, tak długo aż utworzą jednolitą masę. Ciepłą jeszcze maść przelać do odpowiedniego pojemnika. Przechowywać w zimnym miejscu. Maść rumiankowa wywiera takie działanie jak olej rumiankowy i może być stosowana w celach kosmetycznych (zamiast zwykłych kremów),jak i leczniczych.
Galaretka rumiankowa:
1 łyżkę żelatyny spożywczej zalać 350 ml wrzącej wody (wlewać ją stopniowo, początkowo kilka łyżek) i stale mieszając oraz podgrzewając doprowadzić do rozpuszczenia się żelatyny. Następnie do płynu wsypać 6 łyżek świeżych lub suchych kwiatów rumianku, wymieszać, zagotować i zawartość naczynia przelać do słoika, który następnie należy przenieść w zimne miejsce, aby galaretka zastygła się, a masa roślinna opadła na dno słoika. Galaretkę zażywać 2-4 razy dz. po 1-2 łyżki przy chorobie wrzodowej, niestrawność, krwawieniach z przewodu pokarmowego, biegunkach, zaburzeniach trawiennych, stanach zapalnych i hemoroidach. Stosować ją także na skórę do leczenia wielu schorzeń, w tym także ran, po goleniu (polecam gorąco) oraz na błony śluzowe (na przykład w przypadku chorób pochwy). Po podgrzaniu do temp. 36-38o C używać do lewatyw w ilości 150 ml przy hemoroidach, świądzie, ostrej drażniącej biegunce i stanach zapalnych odbytu oraz jelita grubego. Polecam ją także wcierać we włosy po umyciu, przy czym należy po 4-6 godzinach wypłukać włosy w naparze rumiankowym. Galaretka rumiankowa wywiera działanie typowe dla innych przetworów z tej rośliny, ale dodatkowo hamuje krwawienia i wybitnie przyśpiesza regenerację skóry oraz jej wytworów (błon śluzowych, włosów). Posiada też większe właściwości osłaniające (tworzy cienką błonkę).
Rp. Nalewka rumiankowa - 10 ml (Azulanu daje się zawsze o połowę mniej czyli 5 ml, chyba że podałem inaczej);
Nalewka glistnikowa - 10 ml
Nalewka walerianowa - 10 ml
Nalewka nagietkowa - 10 ml
Nalewka dziurawcowa - 10 ml
Nalewka rozmarynowa - 10 ml
Nalewka melisowa - 10 ml
Nalewka jemiołowa - 10 ml
Nalewka nostrzykowa - 10 ml
Nalewka lebiodkowa - 10 ml
Miód naturalny - 50 ml
Składniki starannie wymieszać. Jest to typowy lek uspokajający i lekko nasenny. Obniża ciśnienie krwi; reguluje i zwiększa wydzielanie żółci, soku żołądkowego i trzustkowego; poprawia samopoczucie, wzmacnia ogólnie; wykazuje wpływ przeciwbólowy, wykrztuśny, rozkurczowy i odtruwający.
Zażywać 2-3 r czy dz. po 1 łyżce (w bezsenności - 2 łyżki przed snem).
Wskazania: schorzenia wątroby i pęcherzyka żółciowego, niepokój, stres, lęki, wyczerpanie nerwowe, drżenie, osłabienie, choroby alergiczne, skórne i zakaźne, nieżyty układu oddechowego, przeziębienie, okres po- i przekwitania.
Rp. Kwiat rumianku - 1 łyżka
Liść mięty – 1 łyżka
Kłącze tataraku - 1 łyżka
Korzeń wilżyny - 1 łyżka
Owoc anyżu - 1 łyżka
Owoc kminku - 1 łyżka
Ziele majeranku - 1 łyżka
Korzeń omanu - 1 łyżka
Ziele tymianku - 1 łyżka
Kwiat lipy - 1 łyżka
Kwiat dziewanny - 1 łyżka
Mech islandzki - 1 łyżka (Porost islandzki)
Wymieszać starannie. 2 łyżki mieszanki zalać 1-2 szkl. wody; zagotować i odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 50-100 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 1-2 łyżki, 20-25 kg -
5 łyżki, 30-35 kg - 50 ml, 4 razy dz.
Wskazania: zaburzenia przewodu pokarmowego połączone z bólami, nieżyt jelit z nadmiernymi procesami fermentacyjnymi, wzdęcia, nudności i wymioty, choroby wątroby, pęcherzyka, dróg żółciowych i trzustki, skąpomocz, nieżyt dróg moczowych i nerek, bóle gośćcowe, dna, nieżyt układu oddechowego, gruźlica, kaszel, robaki przewodu pokarmowego (200 ml odwaru na czczo przed jedzeniem 2 razy dz., do mieszanki dodać ziele lub kwiat wrotyczu w ilości 2 łyżek), gorączka, choroby zakaźne, przeziębienie, schorzenia skórne.
Pijam od jakiegoś czasu gojnik z rumiankiem, czasami serdecznikiem dodatkowo, smak